Philip K. Dick
Η φαντασία είναι σημαντικότερη από τη γνώση.
Albert Einstein
Η συνηθέστερη άποψη σχετικά με τη φαντασία και την πραγματικότητα είναι αυτή που προσδιορίζει την πρώτη ως κάτι το οποίο δεν γίνεται αντιληπτό αισθητηριακά σε αντίθεση με τη δεύτερη. Η φαντασία τείνει να θεωρείται η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται (άραγε είναι η σκέψη συνώνυμο της φαντασίας;) και η πραγματικότητα ως το "αντιληπτόν" μέσω των αισθήσεων.
Αυτός, βέβαια, ο ορισμός είναι λανθασμένος και ιδιαίτερα την τελευταία εκατονταετία το πράγμα έχει γίνει φανερό σε όλους κι όχι μόνο στους φιλοσόφους. Π.χ. οι πλανήτες δεν είναι άμεσα παρατηρήσιμοι και αντιληπτοί, όπως και τα ραδιοκύματα, αλλά κανείς δεν τα θεωρεί "φανταστικά". Υπάρχουν, είμαστε σίγουροι γι' αυτό και παρατηρούμε και τα αποτελέσματά τους.
Συνήθως – και για να αρθεί η προηγούμενη αντίφαση που καταδεικνύεται στο παράδειγμα – η φαντασία συγχέεται με τη φαντασιοπληξία, το ψέμα. Αλλά κι εδώ δεν είναι τόσο εύκολα τα πράγματα γιατί θα πρέπει να ορίσουμε τι είναι ψέμα και τι είναι αλήθεια, κάτι εξόχως δύσκολο, αν όχι αδύνατο. Ουσιαστικά, μ' αυτό το "λεκτικό τρικ" απλά αλλάζουμε τους όρους και – μάλιστα – κάνουμε μια ταύτιση της φαντασίας με το ψέμα και της πραγματικότητας με την αλήθεια, κάτι που μπερδεύει ακόμη περισσότερο τα πράγματα (γιατί δεν έχουν την ίδια σημασία αυτές οι λέξεις, επομένως δεν εννοούν το ίδιο).
Πάντως, η ίδια λέξη – η φαντασία – χρησιμοποιείται σε διαφορετικές περιπτώσεις για να υποδείξει διαφορετικά πράγματα. Λέμε "φανταστικά σενάρια" εννοώντας "ψεύτικα" ή "θαυμαστά και εμπνευσμένα" ή "ικανά να συμβούν υπό προϋποθέσεις", ανάλογα με την πρόθεσή μας.
Απ' την άλλη, η "πραγματικότητα" χρησιμοποιείται συνήθως για να καταδείξει το "αληθινό", αυτό που εμπεριέχεται στην άμεση κοινή εμπειρία. Κι εδώ, η λέξη-κλειδί είναι το "κοινή", διότι ένα μήλο θεωρείται "πραγματικό" επειδή έχουν όλοι τη γνώση της όψης του, της γεύσης του (τα οποία, σημειωτέον, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι μοιάζουν καν), αλλά δε συμβαίνει το ίδιο με μια νεράιδα.
Εδώ, βέβαια, ενυπάρχει μια σχιζοφρένεια. Γιατί, αναλογιστείτε πόσοι από σας έχουν την ιδία, άμεση εμπειρία της παρατήρησης ενός ηλεκτρονίου; Κι όμως, όλοι είμαστε βέβαιοι για την ύπαρξή του, αν και δεν το έχουμε δει ποτέ.
Μ' αυτή, λοιπόν, τη συλλογιστική διαδικασία διαφαίνεται ξεκάθαρα ότι και μόνο η προσπάθεια απόδοσης ορισμού στις λέξεις καταλήγει σε αδιέξοδα για τη λογική σκέψη (και υπάρχει κι ένα τεράστιο θέμα που αφορά τη γνώση, το μηχανισμό της μάθησης και το σκοπό και τρόπο λειτουργίας των κάθε είδους σχολείων-σχολών).
Για να μπορέσουμε, όμως, να βάλουμε μια τάξη στο χάος – όπως συνηθίζουμε ως άνθρωποι – θα προσπαθήσω να περιγράψω όπως μπορώ καλύτερα ό,τι αισθάνομαι για τις δύο αυτές λέξεις και τη σχέση τους.
Η φαντασία είναι η δυνατότητα-ικανότητα του Νου να "μιλά" με τον εαυτό του και να αλληλεπιδρά με άλλους Νόες. Η πραγματικότητα είναι το πεδίο δημιουργίας του αποτελέσματος της αλληλεπίδρασης.
Αυτό το πεδίο δεν περιλαμβάνει μόνο τα αποτελέσματα που υλοποιούνται κι έτσι μπορούν να γίνουν συμβατικώς αντιληπτά. Υπάρχουν δυνατότητες του Νου που από την ίδια τους τη φύση δεν μπορούν να περιοριστούν μέσα στο γνωστό, καθιερωμένο και συμβατικό πεδίο υλοποίησης. Αυτό δε σημαίνει ότι είναι λιγότερο πραγματικές. Δηλαδή, η πραγματικότητα δεν πρέπει να συγχέεται με την ύλη. Το πραγματικό είναι το προϊόν της πράξης, όχι το προϊόν της ύλης.
Η πραγματικότητα δεν είναι μόνο τα αποτελέσματα των αισθήσεών μας ή οι λιγοστές γνώσεις μας ή ο κόσμος τον οποίο αντιλαμβανόμαστε. Όλα αυτά είναι μορφές. Είναι μορφές της πραγματικότητας. Η πραγματικότητα είναι "από πίσω" ή "από κάτω" αν θέλετε. Είναι η Σκακιέρα, όχι το Παιχνίδι. Και το Παιχνίδι παίζεται με τη Φαντασία.
Αυτή, βέβαια, είναι μια δική μου ερμηνεία, ένας δικός μου ορισμός. Ίσως είναι κάπως δυσνόητος, γι' αυτό θα προσπαθήσω να εξηγήσω τι εννοώ.
Κάποιος μαθηματικός ή φυσικός θα έλεγε, ίσως, ότι η φαντασία μπορεί να νοηθεί ως μία κβαντική κυματοσυνάρτηση. Και η πραγματικότητα είναι η κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης σε μια συγκεκριμένη και μετρήσιμη θέση – ανάλογα με τον παρατηρητή. Όσο περισσότεροι παρατηρητές συγκλίνουν προς μία κοινή θέση, τόσο περισσότερο ενισχύεται αυτή η θέση και μετατρέπεται σ' αυτό που ονομάζουμε κοινή πραγματικότητα.
(Για όσους δεν έχουν καλές σχέσεις με τις θετικές επιστήμες, φαντάζομαι πως τους ξενίζει – ή ακόμη και τους τρομάζει – η ...κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης. Για να μη νομίζετε, λοιπόν, ότι γκρεμίζεται κάτι και ψάχνετε να βρείτε πού να κρυφτείτε, εξηγώ ότι μ' αυτό τον όρο εννοούμε πως προκύπτει ένα συγκεκριμένο, παρατηρήσιμο και μετρήσιμο αποτέλεσμα, πραγματοποιείται μια επιλογή απ' όλες τις πιθανές.)
Σύμφωνα με τη θεωρία των παράλληλων συμπάντων, οτιδήποτε είναι δυνατόν να υπάρξει, υπάρχει ήδη σε κάποιο σημείο του "πολυ-σύμπαντος" και ενώνεται με κάποιο τρόπο με το δικό μας σύμπαν. Επομένως, η πραγματικότητα που όλοι αντιλαμβανόμαστε είναι μία εκδοχή του πολυ-σύμπαντος απ' όλες τις πιθανές. Οι άλλες συνεχίζουν να υφίστανται, αλλά δεν μπορούμε να τις αντιληφθούμε μέσω των αισθήσεών μας. Μπορούμε, ίσως, να ρίξουμε κάποιες φευγαλέες "ματιές" με τη φαντασία μας!
Έτσι, η μία εκδοχή του πολυ-σύμπαντος που γνωρίζουμε όλοι δεν αποτελεί τη μοναδική πραγματικότητα, αλλά μία απ' όλες τις πιθανές. Αν το θέλετε διαφορετικά, το πολυ-σύμπαν είναι στ' αλήθεια η Πραγματικότητα (και όχι η Φαντασία), την οποία προσπαθούμε να εξερευνήσουμε όσο μπορούμε. (Κι εδώ θα διαφωνούσα με τον υποτιθέμενο μαθηματικό που θα υποστήριζε την προηγούμενη θέση.) Όταν τα άλλα εργαλεία μας (η επιστήμη, η φιλοσοφία, η λογική) φτάνουν στα όριά τους και εξαντλούν τις δυνατότητές τους, το μόνο που απ� �μένει να στραφούμε, να μάθουμε να λειτουργούμε και να χρησιμοποιούμε, είναι η Φαντασία. Να αποκτήσουμε, μέσω αυτής, την ικανότητα κατανόησης της φύσης της πραγματικότητας και τη δυνατότητα παρέμβασης και μετατροπής της.
Με λίγα λόγια, δηλαδή, φαντασία και πραγματικότητα δεν αποτελούν αντίθετες ή αντικρουόμενες έννοιες - τουλάχιστον στη δική μου λογική. Η πραγματικότητα που βιώνουμε όλοι και ό,τι εννοούμε χρησιμοποιώντας αυτή τη λέξη στην καθημερινότητά μας, είναι απλά μια κατάσταση απ' όλες τις πιθανές, τις οποίες περικλείει η Πραγματικότητα (ή Υπέρ-πραγματικότητα, αν θέλετε). Η φαντασία είναι η ικανότητα του ανθρώπου να μπορεί να έρχεται σε επαφή μ' αυτές τις άλλες πραγματικότητες και ακόμη, μέσω κατάλληλου χειρισμ ού, να "προεκτείνει" ή "μεταλάσσει" τη δική του πραγματικότητα.
ΠΗΓΗ
Πηγή: http://www.ramnousia.com/
No comments:
Post a Comment